jaarthema
helden en heldinnen
Henny Dijkstra
Voorzitter Centrum voor Zelfbezinning
.... de noodzaak en in beweging komen.
Helden en heldinnen
de uitdrukking ‘de wereld is een schouwtoneel elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel’ wordt aan Shakespeare toegeschreven. Kijkend door mijn zelfbezinnende bril vraag ik me af wat mijn rol dan is. Als het een schouwtoneel is, zijn er dan hoofdrolspelers en figuranten? Ik doe in elk geval mijn best om zelf de hoofdrolspeler van mijn eigen leven te zijn. De hoofdrol spelen is één, maar hoe zit het met de rol van ‘heldin’ in mijn schouwtoneel?
Om de vraag te beantwoorden, vereist allereerst een nadere omschrijving van wat heldhaftigheid dan is. Laat ik voorop stellen dat ik helemaal niks met ‘de held(in)’ in de betekenis van idool, een onbereikbaar ideaal. Past ook niet erg in het gedachtengoed van Schuurman. De reële Henny is immers mijn zoektocht, niet een ideaalbeeld waar ik aan zou moeten voldoen.
Als ik er mijn gedachten over laat gaan, denk ik dat vooral het beeld van heldhaftigheid sterk beïnvloed is door films en series die ik in mijn leven gezien heb. Zonder al te veel te graven doemen Batman, James Bond en Zorro op. Mannelijke stereotypen, die een aardig vermaak boden, maar los staan van de realiteit van mijn bestaan en van mijn idee wat ik heldendom vind. Kortom met dit soort idolen, superhelden en andere redders heb ik niks.
Een deel van mijn weerzin ontleen ik bij nader inzien aan mijn protestantse wortels. “U zult geen andere goden voor mijn aangezicht hebben…. , noch die dienen.” Vooral “noch die dienen” is in mijn bewustzijn gegrift. Aanbidden van wat dan ook heeft tot op de dag van vandaag een kwalijke reuk. Nog steeds ben ik ervan overtuigd dat niemand boven dan wel onder mij staat.
Met zo’n achtergrond haal ik mijn beleving van ‘heldin’ uit een andere bron. Heldhaftig zijn heeft voor mij dan te maken met doen wat er moet gebeuren, ook als ik bang ben, ook als het consequenties kan hebben. Noodzaak en in beweging komen. De start van die beweging maak ik wellicht dan als eerste, maar ik ben nooit alleen. Er zijn altijd ‘helpers’. Net zoals in de sprookjes, volksverhalen is er die noodzaak om op pad te gaan. Lang niet altijd als uitgestippeld plan, maar gewoon omdat er een ‘innerlijk’ moeten is. Onderweg zijn er afleidingen die een appèl doen om op te geven, of om af te zien van de reis. En ook zijn er altijd helpers die me over een ‘dood’ punt heen helpen, dat is wat anders dan dat ze het van me overnemen. Het blijft mijn tocht.
Rond mijn twintigste las ik ‘In de ban van de Ring’. Tot op de dag van vandaag is dit verhaal voor mij een metafoor die heldendom verwoord. Niemand is onfeilbaar, niemand is perfect, een ieder heeft z’n eigen pad te gaan en tegelijk door samen te werken redden we het. Ik weet nu dat Tolkien het schreef nadat hij van het front van de Eerste Wereldoorlog terugkwam. Van het boek wordt gezegd dat het zijn manier was om zijn eigen (oorlogs)demonen te hanteren.
Wie weet wat er de komende tijd aan ‘heldendom’ van mij gevraagd wordt.
Willem Jan van den Brink
Secretaris Centrum voor Zelfbezinning
Naamloze helden
Bij een held of een heldin denken we meestal aan grote daden. Aan de kastanjes uit het vuur halers. De doorzetters die vrijwel kansloos leken. Mannetjesputters. Vrouwen die zich niet laten kisten. Klaarspelers tegen beter weter in.
Een groepje scholieren fietst langs, allemaal een jaar of 14. En zoals dat op die leeftijd gaat is de een wat vroeger rijp dan de ander. De ene is al tamelijk uit de kluiten gewassen, de ander is nog niet zo ver maar zal de groeispurt gauw inhalen. Eén van de grotere jongens wijst naar de kleinste en roept: “Vind u hem ook niet ondermaats, meneer?” De man aarzelt geen moment en zegt: “Nee, ik vind hem een kanjer.” Waarop het bewuste jochie omkijkt en “Dank u wel!” piept. Een zelfbeeld hersteld, een leven gered.
Een goeie vriendin, Madeleine, vindt haar eigen invulling. Zij leeft duurzaam, op het dak van haar woning glimmen zonnepanelen. Plastic verpakkingen accepteert ze niet. Ze doet aan recycling en bushcraft-training met overtuiging en passie. Ronduit een heldin in mijn ogen, zij houdt me een spiegel voor. Wat is mijn bijdrage aan een betere wereld?
In deze tijden vol bedreigingen kan je er soms moedeloos van worden. Volgens psychiater Dirk de Wachter heeft onze samenleving borderline. Alles moet leuk en ‘een feestje’ zijn, en we hebben nul tolerantie als dat niet zo is. De Wachter pleit dan ook voor acceptatie van verdriet, simpeler leven, en minder hunkering naar perfectie. Wat ook moed vergt.
Rollo May zegt het zo: moed is niet het ontbreken van angst en wanhoop, moed is het vermogen om ondanks alles door te gaan. Het benauwd me best wel, maar ik denk bij mezelf: liever een bange held dan een onverschrokken dwaas. Helden en heldinnen zijn er in alle soorten en maten. Zij vinden geen uitvluchten, zij gaan ‘het scheppende leven’ aan (C.J. Schuurman).
Lukas van Steveninck
Penningmeester Centrum voor Zelfbezinning
Ik heb niet zo veel met verering.
Helden en heldinnen
Ik heb niet zo veel met verering. Nooit gehad trouwens. Niet met popgroepen of muzikanten, niet met politieke leiders. Niet met filmsterren, niet met muziekstijlen, auteurs, acteurs of sporters. En soms wel. Met mensen die me troffen door wat ze deden en doen.
Vaak gaat het dan over doen wat ik wel zou willen doen, de moed, de weg, het lef, het inzicht dat ik (nog) niet haal en wel naar verlang. Sommigen bereiken zo voor mij de onaantastbare status.
En soms blijkt die dan toch weer niet zo te zijn. Mensen zijn nu eenmaal zo veelzijdig of complex als je wil en uiteindelijk in wat ze doen of laten niet voorspelbaar. Wel in hun verlangen, hun idee of ideaal.
Een held/heldin doet gewoon wat je hem/haar toedicht en iets meer. Kwaliteit van de buitencategorie, niet heilig, wel bewonderd door mij.
Ik zelf ben een held die nog niet uit de kast is zal ik maar zeggen. Dat staat eigenlijk los van wat anderen daar van vinden. Ik zou voor mijzelf wel een held voor mijzelf willen zijn. Dat wordt nog een heel gedoe en een lange weg.
Ik streef en heb het heldendom geschrapt van mijn bucketlist. Niet uit mijn levensweg, ik doe en temper mijn verwachting. Valt me niet altijd mee.
Zij die dat wel lukte inspireren me, geven mij wegwijzers die over hen gaan en mij zouden kunnen helpen. Inspiratie en bewondering daar mag een voorbeeld held/heldin wel aan voldoen!
Ton Maas
Bestuurslid Centrum voor Zelfbezinning
Een echte held
Onlangs dook er zomaar een echte held op in mijn naaste omgeving. Het gaat om een oude vriend die me vertelde dat hij na rijp beraad besloten had zich aan te sluiten bij het Oekraïense vreemdelingenlegioen. Ik vond het ongemakkelijk: aan de ene kant voelde ik bewondering voor zijn moed en gedecideerdheid, maar ik vond het ook nogal roekeloos. De vriend in kwestie heeft namelijk nog nooit een wapen ter hand genomen, laat staan een militaire opleiding genoten. En toch wilde hij gaan, vooral omdat hij zo diep geraakt was door het optreden van president Zelensky. Of het besluit al definitief was, wilde ik weten. Voor 98%, antwoordde hij. Binnen enkele dagen zou hij de knoop doorhakken. Drie dagen later belde hij me op. Hij had slecht nieuws: het ging allemaal niet door omdat zijn vaderland deelname aan buitenlandse strijdkrachten tot een terroristisch misdrijf had verklaard, zodat hij bij terugkeer uit Oekraïne nooit meer terug zou kunnen keren naar zijn geboorteland, vanwege de lange gevangenisstraf die hem daar wachtte. Ook dat vond ik weer ongemakkelijk. Blijkbaar was hij ervan uitgegaan een redelijke kans te hebben om als ongeoefende strijder de verschrikkelijke oorlog in Oekraïne te overleven. Waarom zou je je anders zorgen maken over je leven daarna? We zijn inmiddels enkele weken verder en we hebben elkaar nog niet opnieuw gesproken, maar wat blijft hangen is toch vooral een romantische ideaal van heldendom. Daardoor realiseer ik me dan weer eens dat ik misschien toch liever een held op sokken ben.