Het gesprek dat je niet snel ergens anders voert

Enkele dagen geleden overleed Emilia Pangalila, die jarenlang aan het CvZ verbonden was als bestuurslid en voorzitter. Ze was honderdtwee jaar oud.

Ton Maas interviewde haar in 2019 ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van het CvZ.

In dat gesprek benadrukte ze nog eens hoe wezenlijk zij als psychiater het proces van zelfbezinning vond: ‘Zelfbezinning is volgens mij een schot in de roos. Het gaat erom dat je je bewust wordt van wat je denkt en voelt […] Bij het zelfbezinnen realiseer je je dat er meerdere factoren zijn die verband houden met de psychische toestand van jezelf. De psyche wordt niet alleen beïnvloed door gevoelens, maar ook door je lichaam. Dat is een heel andere benadering dan die van Freud, bij wie het alleen maar over gevoel ging. Zelfbezinning is Jungiaans. ‘

‘Een belangrijk aspect van de benadering van Jung is dat er niks wordt uitgelegd, zoals bij Freud. […] Als psychiater luister ik naar de ander, naar de patiënt. En al luisterend stel ik vragen. Waar het om gaat, is dat de patiënt inzicht krijgt in de weerstanden die hij heeft.’

‘In de gespreksgroepen van het CvZ gaat het er natuurlijk minder diepgravend aan toe. Maar door de vragen van anderen begin je toch dieper te graven in jezelf. In de groep spiegel je jezelf aan wat de ander vertelt en kom je tot inzicht door jezelf te vragen: Hoe zit het dan bij mij?’

‘Zelfbezinning kan je zien als een noodzakelijke eerste stap om tot zelfsynthese te kunnen komen. Je moet eerst ontdekken wie je zelf bent en dat kan in een zelfbezinnende groep, als je er open voor staat.’



Lukas van Steveninck een persoonlijke herinnering:

Toen ik toetrad tot het bestuur van het CvZ, was Emilia al secretaris. Ze was een zachtaardige, bedachtzame vrouw, iemand die niet op de voorgrond trad, maar wiens aanwezigheid altijd voelbaar was. Er school iets mysterieus in haar, een stille vastberadenheid die indruk maakte.

Tijdens vergaderingen sprak ze nooit als eerste, maar als ze het woord nam – vooral over de essentie van zelfbezinning en de missie van het centrum – was ze helder en doordacht. Haar standpunten waren zorgvuldig onderbouwd en niet gemakkelijk te beïnvloeden. Ik waardeerde dat. Vaak zaten we op één lijn, soms ook niet, maar dat deed niets af aan onze persoonlijke verstandhouding.

Na verloop van tijd raakten we ook privé in gesprek. Emilia was niet alleen de voormalige voorzitter van het CvZ, maar ook een vrouw van kleur, en dat in een tijd waarin dat allerminst vanzelfsprekend was. Toch droeg ze dat niet als een vlag met zich mee; ze stond eenvoudigweg in haar kracht – zelfbewust en strijdbaar. Ze vertelde hoe ze als jong meisje uit Indonesië naar Nederland kwam om te studeren, terwijl ze daar betrokken was bij het revolutionaire verzet tegen de Nederlandse koloniale overheersing. Een vrijheidsstrijdster in een complexe, beladen tijd. Over de details zweeg ze. Dat hoofdstuk had ze, zo goed en zo kwaad als dat kon, afgesloten.

Haar levensgeschiedenis, haar keuze voor de psychiatrie en haar toewijding aan het CvZ vielen op een natuurlijke manier samen. Ze was een voorbeeld voor mij. Bij bestuurlijke spanningen – en die zijn er nu eenmaal in een centrum waar idealisten samenkomen – wist Emilia altijd de knoop door te hakken. Zorgvuldig, goed onderbouwd, en zonder te vervallen in een slap compromis. En altijd met die lichte, verontschuldigende glimlach die haar zo typeerde – een glimlach waarin mildheid en een vleugje mysterie samenkwamen. Emilia, ik – wij – zijn je veel dank verschuldigd.