Corona, een aanleiding

Het coronavirus heeft onze samenleving en haar inwoners inmiddels danig in zijn greep. Er is behoefte aan veel en veelsoortige informatie, hoewel veel van wat je krijgt aangereikt, nauwelijks te bevatten is. Zelf heb ik last van een informatiestuwmeer: er kan soms echt niks meer bij, hoewel ik wel degelijk de noodzaak voel om me tot het geheel te verhouden. Ongemak ook, omdat veel comfort wordt opgeschud, gehackt, gegijzeld en vervaagd. Blijf dan maar eens overeind. Kortom: behoefte aan anderhalve meter afstand in meervoudige zin. En toch. Graag willen begrijpen en verwerken tot bruikbaarheid voor perspectief in denken en handelen, voor vandaag en morgen. Dat is een basisbehoefte, in ieder geval voor mij. Hoewel ik besef dat dat nog nauwelijks kan en dat ik en de wereld nog veel niet weten, bewegen en leven met allerlei aannames. Die dan weer worden ingegoten in modellen die tot voorspellingen leiden waarvan ik de logica kan zien en begrijpen, maar die tegelijkertijd zoveel niet laten zien, waarderen, laat staan doordenken. Ik zoek de houvast die ik nodig heb voor het vinden van eigen antwoorden. Met de kennis, de gedachten en de stemming van nu zette ik me aan deze notitie: zeker feilbaar, zeker incompleet, zeker niet waar en volledig, zeker onzeker. En toch: ergens een begin maken, om van daar uit te kunnen zien wat er wel gebeurt, mijn gedachten bijstellen, nieuwe feiten en gedachten toelaten en verwerken. Dat is de oefenruimte die ik nu betreed. Perspectief is juist nu een noodzaak, hoe voorlopig en incompleet ook! Er is iets gaande waar ik middenin zit, zodanig middenin dat echt goed waarnemen nauwelijks mogelijk is, maar tegelijkertijd heb ik het gevoel en het idee dat er NU kansen en mogelijkheden onder handbereik zijn die dat voor kort niet waren. Angst / beheersing Het idee dat de werkelijkheid maakbaar is of in elk geval beheersbaar, behoort tot het leefcomfort van alle dag, zo blijkt – beheersbaar en ‘operabel’ op basis van bestaande kennis en kunde. Gefundeerd op religie of wetenschap of beide, of op het hebben van een gevoel waarvan je niet precies weet hoe je eraan komt, laat staan zo kunt onderbouwen dat er bewust over kan worden gecommuniceerd. Angst beklemt. Angst werpt zijn schaduw vooruit. Angst is een slechte raadgever, zeggen we. Bij gebrek aan beter is de werkzaamheid ervan veel omvattender en bepalender dan wenselijk is. Angst is soms groter dan jezelf, zet ongewenst en onbewust de voet op de rem – als reflex en niet als actie op basis van inzicht, als bijdrage aan oplossingsgericht denken. Wat is er gaande: het virus Natuurlijk, dat is er gewoon, niet zichtbaar, wel werkzaam, niet passend op de wijze waarop onze samenleving en persoonlijk handelen zijn ingericht, geoefend en getraind. Daarvoor is het te groot en ook te complex. Uit laten sterven, medicatie en behandeling, hoeveelheid ‘zorgcapaciteit’ op orde en vaccinatie zijn de woorden van de dag. Net als deskundigen die laten weten: ‘We wisten dat het zou komen, alleen niet wanneer en hoe en in welke mate.’ Niet voorspelbaar en beheersbaar met betrekking tot hoe we gewend zijn te reageren en te bestrijden. Noties over waar het vandaan zou kunnen komen, zoals: menselijk ingrijpen in allerlei natuurlijke systemen, wat mutaties veroorzaakt. Maar ook: de toegankelijkheid van zowat elke plek op aarde en de contacten van en tussen mensen geven een heel andere schaal en dynamiek dan honderd jaar geleden mogelijk was. Daarbij komen dan nog de klimaatvraagstukken en -effecten. Over hoe dat precies zit en werkt, is geen of onvoldoende kennis om tot zekere oplossingen te leiden. We moeten dus blijven onderzoeken dus en dat is uiteraard al veel langer gaande. Dat wisten we ook wel, maar het had geen actuele waarde of urgentie. Door Corona, of liever gezegd aan Corona wordt dat zichtbaar en voelbaar. De impact en complexiteit daarvan dient zich ongewenst aan. Wat de effecten en maatregelen betreft is het logisch dat er eerst ‘op de bal’ wordt gespeeld, dus Het virus en de effecten proberen het hoofd te bieden. Zowel letterlijk als figuurlijk proberen te overleven, het hoofd bieden aan wat kraakt en piept, transformeren waar de noodzaak dringend is. In de maatregelen zie je een verschuiving van gedrag en acceptatie. Denk aan de inzet van technologie versus privacy. Begraven en cremeren zonder toegang vanuit ‘netwerk/sociale omgeving’, met uitsluitend ‘naasten’, een optie nog geen twee maanden geleden ondenkbaar was en nuu geaccepteerde werkelijkheid. Boetes op te dicht of met te veel bij elkaar lopen. Controle op overtredingen met drones. Het afsluiten van stranden. De regering neemt leiderschap en kiest positie . De vraag is wanneer wat we weer terugkrijgen als individuele burger en hoe. Belangen en gewoonten Democratie en besluitvorming op basis inhoud en procedure gaan ‘on hold’. Dat is plezierig voor sommigen, noodzakelijk voor velen en makkelijk voor anderen. Het maakt mogelijk en zichtbaar wat tot voor kort alleen in de fantasie of als onderwerp van achterkamertjesoverleg en borrelpraat aan de orde kwam. Maar levert ook vitaliteit op voor ‘samen’ in ‘actie’ in een ander perspectief, in kansen om door te zetten wat je al langer dacht of wenste, zoals een grondige restauratie/transitie van verouderde zaken en het smeden van nieuwe coalities. Wat er al is/was en nu boven water komt: Patronen verlangens en verwachtingen. ‘Normaal is niet meer dan de gewoonte van dat moment’, zo luidt de definitie die een collega ooit gaf. ‘In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst’, aldus de slogan van de beleggingsbranche. Anders gezegd: gisteren is een onbeholpen maat voor morgen. Maar wat dan wel ? Persoonlijk heb ik de behoefte en de neiging om mijn eigen idealen te gebruiken als raadgever. Dat heeft iets weg van de baron van Mönchausen: jezelf aan je eigen haren uit het moeras trekken. Maar ik zoek ook grond onder mijn voeten om opnieuw te proberen en te waarderen. De sluimerende realiteit, dat samen echt beter is dan alleen, dient zich meervoudig aan. Dat naast kennis ook vertrouwen en verbondenheid deel kunnen uitmaken van morgen en overmorgen. Het besef dat we – of in elk geval ik – dat onvoldoende geleerd hebben, noch op school, noch in het werk – misschien nog het meeste in ons privéleven en dan beslist niet zonder kleerscheuren. Moed en lef dus, en handvatten om daarmee te oefenen. Een kookboek met receptuur is er niet. Wel zijn er aanwijzingen, plek plaats en ruimte met wat ‘adviezen’ om die ruimte in te richten. Leren betekent ook systematiseren, reflectief bewustzijn hebben en ontwikkelen. Het inrichten/conditioneren van leefruimte is nog wel een dingetje. Het besef dat kennis en kunde op dit punt nog geen gemeengoed zijn, maakt het zowel urgenter als complexer. Ik geloof niet dat ik/wij erop kunnen en mogen wachten tot het is uitgekristalliseerd. Mijn voorlopige overtuiging: alleen door individueel en met elkaar aan de slag gaan, doen we de gewenste kennis en kunde op. En daar kunnen we nu mee beginnen! Signalen en effecten In 2008 was er een bankencrisis. De overheid greep in en ‘redde’ het financiële systeem. De kosten kwamen voor rekening van de belastingbetaler, de schade die met die actie voorkomen werd, kwam grotendeels ook terecht bij die belastingbetaler. Mijn verwachting toen was: Nu hebben we ons lesje geleerd, nu zal de financiële sector worden getransformeerd en hervormd. Inmiddels twaalf jaar verder is duidelijk hoe weerbarstig en lastig dat blijkbaar is. Het is niet waar dat er niks gebeurd is, maar voldoende was het in elk geval niet. En bij wat er wel gebeurde ging het vooral om conservering en restauratie en veel minder om transformatie en gerichtheid op hernieuwd en vernieuwd vertrouwen. Als we niet alert zijn en in actie komen, is de kans groot dat na Corona weer hetzelfde kan gebeuren. Bij gebrek aan leiderschap is het van belang dat we zelf sturing en richting geven. Dat kunnen we doen door actief en persoonlijk een kwetsbare stap naar voren te zetten en tegelijkertijd de invloed van anderen welkom heten. In gezamenlijkheid in plaats van door aanval en verdediging. Mij zal dat nog niet meevallen! En ik kan het ook zeker niet alleen. Lukas van Steveninck